Kort en krachtig

Belgische vermogens zijn voor 70% afkomstig uit erfenissen en extreem ongelijk verdeeld over de bevolking
In 2021 bedroeg de totale hoeveelheid geërfd (en geschonken) vermogen in België ongeveer 46 miljard euro
Dit vermogen wordt gemiddeld aan 7.9% belast en de hoogste decielen ontspringen volledig legaal de dans

Vermogen is uiterst ongelijk verdeeld

In onze vorige blog toonden we aan dat vermogen ontzettend ongelijk verdeeld is, vooral wanneer het gaat om financiëel vermogen. Deze verdeling ging zelfs niet over eigendom van familliebedrijven maar louter om cash geld, beursinvesteringen en vastgoed. De meest extreme rijkdom valt in België bijna altijd te linken aan een familiebedrijf. Niet alleen omdat het familiebedrijf zorgt voor rijkdom, maar ook omdat je - zoals we hieronder zullen zien - nu eenmaal om fiscale redenen beter een familiebedrijf opricht wanneer je rijk bent.

Grootste deel van het vermogen komt voort uit erfenissen

Extreme rijkdom - en dus een grote erfenis - wordt gerechtvaardigddoor het idee te scheppen dat het gaat om geniale ondernemers die met durf, talent en hard werken zijn opgeklommen tot de top. Een dergelijke verwezenlijking onderwerpen aan belastingen is dan een verwerpelijke uiting van misplaatste afgunst. Afgunst van de middelmatige voor de getalenteerde, van de nachtegaal voor de mier en van de schijtluis voor de durver. Durven, talent hebben en hard werken is echter niet de snelste weg naar rijkdom, dat is namelijk erven. In België bestaat naar schatting ongeveer 70% van alle rijkdom uit geërfde rijkdom¹, rijkdom waar de persoon in kwestie dus geen enkele verdienste aan heeft. Zo zitten zowel Gerald als Ségolène Frère in de top 10 (respectievelijk plaats 9 en 10) van de lijst met Rijkste Belgen louter omdat hun vader Albert Frère is overleden en hen zijn fortuin heeft achtergelaten. Nog in de top 10 zit de familie Boël, wiens fortuin ontstaat in 1880 (140 jaar geleden dus), het jaar waarin een illustere voorvader toevallig erft van onder andere een staalfabriek van zijn kinderloze werkgever². De rol van geërfd kapitaal valt in België niet te onderschatten.

Ongeveer 70% van de rijkdom in België is geërfde rijkdom

Geld creëert geld, niet durf/talent/hard werken

Zelf heb ik ook al een schenking ontvangen om zo de belastingen te “optimaliseren”. Deze was uiteraard van een andere grootteorde dan de hierboven vernoemde families, maar toch maakt het van mij een uitzondering in België. Er zijn namelijk niet zo heel veel mensen die überhaupt een schenking hebben ontvangen. Ik voelde me daar enorm slecht bij, ook al ben ik mijn ouders dankbaar voor wat ze me aanbieden. Ik besef wat voor geluk ik heb met het gezin waar ik in ben geboren. Met dat geld heb ik trouwens een lening kunnen aangaan om een huis te kopen met mijn vriendin. Die schenking zorgde ervoor dat ik überhaupt een huis kon kopen, dan nog op de bodem van de rentekoersen en net voor een inflatieopstoot, waardoor ik nu aan vermogensopbouw doe. Wealth begets wealth, geld maakt geld. Niet durf. Niet talent. Niet hard werken. Geluk. En zo blijft de spiraal van de vermogensongelijkheid zich maar doorzetten. Van generatie op generatie geven de rijken hun vermogen door, waardoor de nieuwe generatie nog rijker kan worden. Het is namelijk heel moeilijk om niet rijker te worden eenmaal je geld hebt. Die vicieuze cirkel moeten we breken, en daar dient een waterdichte erfbelasting voor.

Wealth begets wealth. Niet durf. Niet talent. Niet hard werken. Geluk.

Erfbelasting in België niet zo waterdicht

Officiëel kent België - of eerder Vlaanderen aangezien de bevoegdheid is geregionaliseerd - een progressieve erfbelasting. Dit betekent dat wie meer erft in principe ook proportioneel meer zal moeten afdragen. Concreet betaalt iemand die 50.000 euro erft daar 3% belastingen op, iemand die 100.000 erft betaalt 6% belastingen en iemand die 350.000 euro erft 13,3% en dat stijgt verder tot maximaal 27%. Belangrijk hierbij is wel dat die progressieve tarieven bij elke erfgenaam opnieuw beginnen en dat roerend en onroerend vermogen apart wordt geteld. Het voorbeeld in de tabel hieronder zal dit duidelijk maken. Beeld je de tragische dood van Peter in, een man met vier erfgenamen en een vermogen van twee miljoen euro, waarvan de helft in vastgoed en de andere helft in geld (deze verhoudingen stroken ongeveer met de gemiddelde realiteit³). Merk op dat deze persoon al zeker in de top 2% van de Belgische bevolking zit qua vermogen, en dus geen arme stakker is. Bij erfenissen is twee miljoen al zeker een extreem bedrag, in 2016 bedroeg slechts 7% van de erfenissen meer dan 500.000 euro[stand]. Toch zullen de vier erfgenamen nooit in de hoogste belastingschaal (van 27%) komen te zitten en zal er in totaal slechts 7.8% belasting worden betaald, namelijk 156.000 euro op een totaal van twee miljoen.

Begunstigde	vastgoed	geld	totaal	percentage
Kind 1	250.0000	250.000	500.000	7.8%
Kind 2	250.0000	250.000	500.000	7.8%
Kind 3	250.0000	250.000	500.000	7.8%
Kind 4	250.0000	250.000	500.000	7.8%

TOTAAL	1 miljoen	1 miljoen	2 miljoen	7.8%

En dit is een scenario waarbij de familie in kwestie geen enkele moeite heeft gedaan om de belasting te “optimaliseren”, wat in de realiteit uiterst onwaarschijnlijk is, aangezien er in België ongeveer evenveel wordt geschonken als geërfd. In (coronajaar) 2021 werd er ruwweg 22.6 miljard euro geschonken en 24.4 miljard euro geërfd⁴. In de realiteit zullen de erfgenamen van onze Peter hierboven dus zelfs die 7.8% niet hebben betaald, want we zullen zien dat al wie een beetje gemotiveerd is en toegang heeft tot een notaris, gemakkelijk en volstrekt legaal bijna alle erfbelastingen kan ontwijken door - onder andere - te schenken. Zoals Michel Maus het in 2015 al zei⁵ : “Je moet eigenlijk al heel dom zijn om in België erfbelasting te betalen”.

In 2021 werd er ongeveer 46 miljard euro doorgegeven. Dit bedrag was iets hoger dan anders door toedoen van de Coronapandemie, maar dit betekent dat er jaarlijks ongeveer 9% van het Belgische BBP aan vermogen wordt doorgegeven. Gemiddeld wordt dat bedrag slechts aan 7.9% belast. We zullen hieronder zien dan het in de praktijk vooral de middenklasse is die de factuur betaalt. De hogere vermogensdecielen blijven namelijk buiten schot dankzij een resem legale fiscale achterpoortjes.

De erfbelasting an sich is dus in wezen progressief te noemen, en al kan die wellicht op veel vlakken progressiever, eerlijker en doelmatiger, het echte probleem zit in de vele legale wegen om de erfbelasting te ontwijken. Door die vele legale achterpoortjes valt de progressiviteit van het systeem de facto weg, aangezien vooral de hogere vermogens gebruik maken van deze opzettelijke, legale achterpoortjes. De erfbelasting ontwijken kan blijkbaar redelijk gemakkelijk via drie belangrijke wegen: via schenkingen, via familiebedrijven en via zogenaamde handgiften.

Volledig legale ontwijking via schenking

De schenking van roerende goederen kent daarentegen geen progressieve tarieven. Of je nu 10.000 of 10.000.000 schenkt, het tarief blijft hetzelfde, namelijk een schamele 3%. De schenking van vastgoed is wel onderhevig aan progressieve tarieven (slechts 3% tot 150.000 euro), maar deze progressiviteit kun je ontwijken door om de drie jaar 150.000 (per ontvanger) te schenken.

De tabel hieronder geeft het verschil weer tussen de effectief betaalde belastingen in het geval van een erfenis (per begunstige!) dan wel een (eenmalige, dus niet “geoptimaliseerde”) schenking⁶. Bemerk dat de tweede rij in de tabel hieronder de gemiddelde waardes weergeeft van de Vlaamse erfenissen in 2018, en dat in ongeveer 80% van de gevallen het geërfde bedrag per begunstigde zowel in vastgoed als in geld onder de 50.000 euro bleef.

Geld	Vastgoed	Familliebedrijf	Totaal	Eff tarief erfenis	Eff tarief schenking	verschil
10.000	0	0	10.000	0%	3%
35.000	32.000	na	67.000	3%	2.9%	- 1.7%
50.000	70.000	0	120.000	4%	3%	- 25%
50.000	300.000	0	350.000	9,9%	5,1%	- 48,5%
500.000	700.000	0	1.200.000	19%	7,9%	- 58,4%
50.000	450.000	2.000.000	2.500.000	5,4%	1,4%	- 74,1%

Volledig legale ontwijking via familiebedrijven

Familiebedrijven kennen in België net als in veel andere landen een gunstregime. Om de continuïteit van het familiebedrijf te garanderen wordt het doorgeven van het familiebedrijf niet of amper belast. In België wordt een familiebedrijf bij een erfenis aan een vlak tarief van 3% belast. Maar die minieme belasting kan al gemakkelijk omzeild worden door het bedrijf te schenken, dan betaalt u namelijk nul percent belastingen. Men kan zeker argumenteren dat een gunstregime gewenst is om te voorkomen dat kleine familiebedrijven bij generatiewissel moeten worden verkocht aan bestaande reuzen, om zo de verdere monopolisering tegen te gaan. Maar een (quasi) volledige belastingvrijstelling zoals we in België kennen is echter absurd om een aantal redenen.

Ten eerste omdat familiebedrijven nu eenmaal sterk geconcentreerd zijn aan de top van de vermogensverdeling. Hen vrijstellen van belastingen betekent de facto dat armere mensen proportioneel meer belastingen betalen dan de rijksten, zoals effectief aangetoond is in landen met een dergelijk systeem⁷.

Ten tweede omdat het wel heel gemakkelijk is als vermogende mens om dat vermogen onder te brengen in een familiebedrijf om zo de erf- of minieme schenkbelasting helemaal te ontwijken en, ik herhaal het, nul procent te betalen, hoe groot je vermogen ook moge zijn. Let er wel op dat je dan een aantal familieleden in dienst moet nemen en jezelf een voldoende hoog loon moet storten, aangezien de personeelslast minstens 1,5% van het balanstotaal moet uitmaken.

Ten derde omdat de argumenten niet per se steek houden. Zo mag het familiebedrijf drie jaar na de schenking/erfenis volledig worden verkocht aan een buitenlandse partij. Een bedrijf dat tien miljoen waard is, wordt zo belastingvrij doorgegeven met het argument dat het zo Belgisch blijft, maar kan dan wel drie jaar later worden verkocht aan een buitenlandse multinational. De erfgenamen krijgen dan 10 miljoen euro cash in handen en betalen daar dus nul euro belastingen op (want we kennen geen meerwaardebelasting op de verkoop van aandelen). Bovendien kan een familiebedrijf bij erfenis wel degelijk in de familie blijven, ook al wordt het belast. Dit kan gemakkelijk worden geregeld indien de fiscus toelaat de inning van de belasting te spreiden over de tijd, zodat bijvoorbeeld bedrijfswinsten van de daaropvolgende jaren de belasting kunnen afbetalen⁸.

Volledig legale ontwijking via … gewoon zomaar

Een andere manier is om gewoon cash geld of andere roerende goederen te schenken aan je kinderen zonder notariële akte, de zogenaamde handgift. Wie bijvoorbeeld een tiental miljoen te geven heeft kan best een aantal goudstaven of diamanten kopen en die dan belastingvrij overhandigen. Het kan nog gemakkelijker via een bankoverschrijving, maar dan gelden er een aantal regels. Zo mag je niet meer dan 1% (als vuistregel) van je totale vermogen belastingvrij schenken via een simpele bankoverschrijving en moet de gift voor een speciale gebeurtenis zijn. In het voorbeeld van hierboven zou dit dan om 100.000 euro gaan, mits je “gelukkige verjaardag” schrijft als vrije mededeling. En dat elk jaar opnieuw. Een echte rijke, iemand met een vermogen van bijvoorbeeld een miljard euro, zou dus elk jaar, zonder enige belastingen een verjaardagscadeau van 10 miljoen euro kunnen geven aan zijn of haar kind. Hoe rijker je bent, hoe meer je belastingvrij kunt doorgeven.

Met wat motivatie en een notaris kun je de erfbelasting volstrekt legaal ontwijken, zegeldt dus niet voor iedereen. Zou dat niet een reden zijn waarom de erfbelasting niet populair is?

Waarom zou de erfbelasting nu toch zo onpopulair zijn?

Het mag duidelijk zijn dat met wat motivatie en een goede notaris je een heel groot deel van de erfenisbelasting op een volstrekt legale manier kunt ontwijken. Dat is wraakroepend en volgens mij een belangrijke reden waarom de erfbelasting zo impopulair is. Ze geldt namelijk enkel voor de middenklasse. De onderste decielen hebben überhaupt geen vermogen om door te geven en de bovenste decielen kunnen het gros van de belasting legaal ontwijken. Dat gevoel - en realiteit - van onrechtvaardigheid lijkt mij een belangrijke oorzaak van het negatieve imago van de erfenisbelasting. Daarnaast speelt ook de gebrekkige kennis over de erfbelasting en de omvang van de vermogensongelijkheid. Men overschat bijvoorbeeld vaak de tarieven en onderschat sterk de scherpte van de vermogensongelijkheid in België.

Het erfsysteem is dus wraakroepend onrechtvaardig. Rijken betalen immers proportioneel minder (of helemaal geen) belastingen, niet omdat ze illegale praktijken toewenden om belastingen te ontduiken, maar simpelweg omdat het systeem zo is ontworpen dat wie rijk is de facto amper of geen erfbelasting betaalt. Het is pure waanzin en ondermijnt automatisch het draagvlak voor de erfbelasting, terwijl deze, in theorie, voor de overgrote meerderheid van de bevolking positief uitdraait, totaal onverdiende rijkdom reduceert, de democratie vrijwaart en de ongelijkheid in toom houdt.

De erfbelasting progressiever, efficiënter en sluitender maken lijkt mij dus een belangrijk instrument voor een billijker, effectiever en populairder erfbelastingsysteem. In een volgende blogpost, deel 2 van deze serie over de Belgische erfbelasting, overlopen we de argumenten voor en tegen erfbelastingen en in deel 3 zullen we alternatieven aanreiken.

Footnotes

Rapport opgesteld door prof. Dirk Van de Gaer, waarvan hier een verslag.↩︎
De lijst mer Rijkste Belgen kun je hier terugvinden en het verhaal van de famillie Boël hier ↩︎
De Standaard kon de cijfers inkijken van de Vlaamse Belastingsdienst. Dus die 7% zal waarschijnlijk een overschatting zijn voor gans België aangezien Vlaanderen veruit de rijkste regio is.↩︎
De gemiddelde effectief betaalde belastingvoet op schenkingen situeerde zich in 2017-2018 op 3.17%, voor erfenissen bedroeg deze 12.07%. Deze data zijn afkomstig uit een rapport opgesteld door professor Dirk Van de Gaer op basis van data afkomstig van de Vlaamse belastingsdienst, hier te bezichtigen. Aan de hand van de opbrengst uit deze belastingen gerapporteerd door de OESO kan men dan gemakkelijk het totale geschonken en geërfde bedrag inschatten voor het jaar 2021. Een opbrengst van 715.7 miljoen euro van de schenkbelasting resulteert in een total geschonken bedrag van 22.6 miljard euro, en een opbrengst van 2.95 miljard uit de erfbelasting vertaalt zich in een totaal geërfd bedrag van 24.4 miljard.↩︎
In een artikel voor Knack.↩︎
Berekend aan de hand van deze en deze tools voor respectievelijk de schenkbelating en de erfbelasting↩︎
Zie dit document van de OESO, punt 3.8.↩︎
Zoals ook voorgesteld door Dirk van de Gaer in dit SamPol-nummer.↩︎

De erfbelasting is niet populair (deel 1)